Wieś Bocheń

 jest starym osiedlem ludzkim, wywodzącym się z czasów przedhistorycznych lub wczesnośredniowiecznych. Świadczą o tym cmentarzyska, rozsiane po polach, należących do wsi. Stwierdzono na nich bądź groby kamienne z urnami, bądź też znajdowano same urny lub ich skorupy. Jak wspomniano, początki wsi Bocheń sięgają czasów przedhistorycznych, dlatego nie znamy daty jej powstania. Jan Warężak w swej pracy pod tytułem „Osadnictwo kasztelani łowickiej” zaznacza, że wieś ta istniała już przed rokiem 1300. Wśród wielu innych wsi łowickich Bocheń jest wymieniony w dokumencie księcia Ziemowita mazowieckiego, wydanym w Skierniewicach dnia 17 maja 1359r. Na łąkach bocheńskich wzdłuż Bzury znajdowały się bogate pokłady rudy żelaznej. Eksploatowano je już za czasów króla Kazimierza Wielkiego, a być może i wcześniej. Pierwsza wiadomość o nich i hucie żelaza pochodzi z 1375 roku. Pokłady rudy w Bocheniu wyczerpały się prawdopodobnie w ciągu XV wieku. Około 1470 roku we wsi Bocheń urodził się jej Adam z Bochenia, późniejszy lekarz królów polskich i rektor Akademii Krakowskiej. Był on synem Grzegorza. Studia na uniwersytecie krakowskim rozpoczął w r. 1486. Zostały one uwieńczone zdobyciem stopni naukowych: bakałarza w roku 1488 i magistra filozofii w r.1492. Już jako bakałarz napisał interesujący traktat przyrodniczo-lekarski, zwyczajem ówczesnym pełen cytatów z różnych autorów. Rękopis jego zachował się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Po ukończeniu studiów filozoficznych jako docent wykładał na tymże wydziale przez dwa lata.

Pod koniec XV wieku wyjechał na dalsze studia za granicę, prawdopodobnie do Włoch, gdzie zdobył doktorat medycyny. Nostryfikował go uroczyście w Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 1504. Uroczystość tę zaszczycił swą obecnością król Aleksander z żoną. Adam z Bochenia był nadwornym lekarzem królów polskich Aleksandra Jagiellończyka i Zygmunta I. Wykładał też na wydziale medycznym wszechnicy krakowskiej i stał się jednym z jego filarów. W latach 1510-1511 piastował godność rektora Akademii Krakowskiej. Na tym stanowisku przeprowadził wiele ważnych dla uczelni uchwał w dziedzinie majątkowej i organizacyjno-ustrojowej. Adam z Bochenia jest autorem utworu filozoficzno-moralistycznego pt. „Dialogus de quattuor statuum contentione” /Dialog o sporze czterech stanów/, który ukazał się drukiem w 1507r. Inny jego utwór pt.”Judicium de scientiis” /Sąd o naukach/, poświęcony przyjacielowi, profesorowi Janowi ze Stobnicy, znany jest dziś tylko z tytułu bibliograficznego. Adam z Bochenia zmarł 12 lutego 1514 roku w Krakowie. W czasach „potopu” szwedzkiego niewątpliwie ucierpiała również wieś Bocheń. Przez pola bowiem bocheńskie w pobliżu Guźni biegł trakt z Łowicza do Chruślina i dalej przez Bielawy i Piątek do Łęczycy. Traktem tym w dniu 24 sierpnia 1655 r. Jechał z Łowicza król Jan Kazimierz, by stanąć na czele pospolitego ruszenia i chorągwi kwarcianych, które zbierały się pod Piątkiem. Tędy też wprędce potem ciągnął z Soboty ze swym wojskiem król szwedzki Karol Gustaw. Zniszczenie wsi łowickich, spowodowane okupacją szwedzką i jej następstwami było wielkie. Z dokumentów lustracyjnych z owego czasu wynika, że wsie liczące przed najazdem szwedzkim 100 i więcej zagród, „nie miały ich nad 20 lub 30 po wojnie w 1660r.” Z zachowanych akt parafialnych z końca XVII wieku, ściśle z lat 1669-1698, dowiadujemy się jakie wówczas zamieszkiwały wieś rodziny. Jeszcze obecnie kilka rodzin nosi nazwiska spotykane w Bocheniu w XVII wieku. Do nich zaliczyć należy m.in. rodziny Rybusów i Flisów. Od roku 1875 istnieje w Bocheniu szkoła początkowa Jednym z pierwszych nauczycieli bocheńskich był Paweł Kozakowski vel Kozak, któremu ówczesna młodzież wiele zawdzięczała. W latach 1884-1885 zjawiają się w Bocheniu pierwsi prenumeratorzy bardzo popularnego i pożytecznego pisma ludowego „Gazety Świątecznej” Są nimi Jan Kaźmierski , Andrzej Ładacki, Andrzej Flis. W roku 1886 prawie cała młodzież męska prenumeruje „Gazetę Świąteczną” Rozwija się też czytelnictwo książek. Czerpano je w tym czasie głównie z biblioteczki prywatnej Jana Kaźmierskiego ,która liczyła podówczas około 200 tomów. W 1892 założono w Bocheniu bibliotekę publiczną, niewątpliwie jedną z pierwszych bibliotek wiejskich
w Polsce centralnej. Przywieziono do niej 2 worki książek z Warszawy. Prawdopodobnie pochodziły one z Biblioteki Załuskich. Prócz tego zakupiono ok. 400 książek beletrystycznych m.in. powieści Kraszewskiego i Sienkiewicza oraz nowe wydania książek rolniczych. Łącznie ok. 600 tomów. W roku 1902 powstaje w Bocheniu tzw. Spółka Rolnicza. Członkami jej byli zarówno niektórzy mieszkańcy Bochenia, jak i innych wsi. W skład zarządu spółki weszli: Władysław Grabski /późniejszy premier Rządu Polskiego/ jako prezes, Feliks Kazimierski z Guźni jako jego zastępca, ks. Stanisław Żdanowicz – sekretarz. Działalność Bocheńskiej Spółki Rolniczej wzbudziło duże zainteresowanie w społeczeństwie. Na skutek tego w 1904 r. Założono w Łowiczu podobną spółkę dla całego powiatu. W związku z tym rozwiązano spółkę bocheńską i wcielono ją do spółdzielni powiatowej, której prezesem był również Władysław Grabski. W roku 1905 odbył się w Bocheniu demonstracyjny pochód młodzieży ze śpiewem polskich pieśni patriotycznych
i rewolucyjnych. Ze szkoły bocheńskiej usunięto portret cara, a na wsi zniszczono napisy rosyjskie. W roku 1907 założono w Bocheniu Koło Rolnicze im. Staszica, którego przewodniczącym został Piotr Deka. Od roku 1908 istnieje
w Bocheniu jednopiętrowy młyn motorowy, wzniesiony przez Antoniego Panka i wspólników. W roku 1911 przybył do Bochenia nowy nauczyciel, Czesław Motyliński. Młody, energiczny, pełen zapału , świetny organizator, poza nauką w szkole szybko włączył się do pracy społecznej we wsi. Jego zasługą było odrodzenie chóru wiejskiego, powstanie orkiestry smyczkowej, stworzenie zespołu teatralnego oraz przyczynił się do powstania w 1913 roku Ochotniczej Straży Ogniowej. Już w drugim roku swego istnienia straż bocheńska zdobywa pierwsze miejsce na konkursie straży ogniowych w Łowiczu. Począwszy od listopada do połowy grudnia 1914 r. Bocheń był terenem 3-tygoidniowych walk pozycyjnych między wojskami rosyjskimi i niemieckimi. W październiku 1917 roku ku uczczeniu setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki Bocheń wznosi kopiec jego imienia na skrzyżowaniu dróg: wiejskiej i guźnickiej. W listopadzie 1918r. Bocheńska Straż Ogniowa bierze czynny udział w rozbrojeniu Niemców na terenie miasta Łowicza. Dużym osiągnięciem w dziejach wsi było przeprowadzenie melioracji pól w watach 1925-1927 oraz budowa okazałego, piętrowego gmachu szkolnego, oddanego do użytku w roku 1935.     W lutym 1938r. Koło Gospodyń Wiejskich założyło przedszkole dla dzieci od 3-7 lat W połowie września 1939r. Bocheń stał się terenem walk polsko-niemieckich W czasie tych walk na polach bocheńskich poległo 11 czy też 12 żołnierzy niemieckich i jeden żołnierz polski. Najeźdźcy zamordowali wówczas 12 bezbronnych mieszkańców wsi, w tym jedną kobietę. Podczas okupacji niemieckiej istniał w Bocheniu podziemny Ruch Oporu. Jedna z miejscowych organizacji podziemnych przyjęła zrzut lotniczy na polach Drzewicza w nocy z 8 na 9 kwietnia 1942r. W ostatnich miesiącach okupacji niemieckiej wychodziło w Bocheniu podziemne pisemko. Nosiło ono najpierw tytuł: „Echo Nadbzurzańskie”, potem „Goniec Łowicki”, na koniec „Głos Łowicki”. W 1943 r. staraniem i kosztem gromady zaprowadzono we wsi światło elektryczne. Wybudowany w 1919r. Drewniany Dom Ludowy za sceną mimo swego niezbyt efektownego wyglądu spełniał dobrze swą rolę w rozwoju życia kulturalnego wsi. Rozebrano do, gdy zapadła decyzja budowy nowego, okazałego Domu łudowego. Powstał on staraniem i wysiłkiem gromady w latach 1957-1964. Dużą zdobyczą dla wsi i okolicy stało się utworzenie w Bocheniu urzędu pocztowego w roku 1951. Dnia 5 kwietnia 1964 roku odbyły się w Bocheniu uroczystości w związku z 450 rocznicą śmierci rektora Akademii Krakowskiej Adama z Bochenia. W uroczystościach tych wzięli udział: marszałek Sejmu, Czesław Wycech, przedstawiciele władz partyjnych i państwowych, prorektor Uniwersytetu Jagiellońskiego – prof. Kazimierz Wyka oraz rektorzy uniwersytetów: warszawskiego – prof. Stanisław Turski i łódzkiego – prof. Stefan Hrabec, ponadto licznie zgromadzona ludność Bochenia i wsi okolicznych. Dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej ku czci Adama z Bochenia oraz nadano miejscowej szkole podstawowej jego imię